سایه سنگین بی مهری بر بازار تاریخی اراک

ایرنا-سمیه بصیرت - مژگان حیدری: هر روز شکسته تر و فرسوده تر می شود، سایه سنگین بی مهری ها و کم توجه ای ها، نیشتری است که هر روز جراحتی جدید بر پیکرش می زند اما صبورانه با خاطراتی به وسعت دو قرن هنوز برپاست و حرفهای زیادی برای گفتن دارد.

مجموعه تاریخی بازار اراک نمونه ای ارزشمند از شهرسازی هنر معماری اوایل قرن 13 است که بنای اولیه آن را سپهدار اعظم، حاکم اراک گذاشت و در سال ‎ 1228ه. ق توسط یوسف خان گرجی والی منطقه تکمیل شد.

این بنا با 14 هکتار مساحت به عنوان آخرین نمونه معماری ایرانی - اسلامی با استفاده از آجر، گچ، آهک و خاک رس ساخته شده و هنر معماری آن زمان را به نمایش گذاشته است.

این مجموعه تاریخی ارزشمند بصورت دو راسته عمود برهم ساخته شده و طول آن در جهت شمال به جنوب ‎ 720متر و در جهت غرب به شرق حدود ‎ 200متر است.

بازار اراک یکی از نمونه های شهرسازی و معماری تاریخ ایران در زمان فتحعلی شاه قاجار است که از بدو تاسیس به عنوان کانون محوری خدمات اقتصادی، نبض ارتباطات اجتماعی و قطب تجاری فرش ایران با برند ساروق در قلب کشور مطرح بوده و امروز نیز جایگاه و کار ویژه های خود را در شریان اقتصادی و فرهنگی اراک حفظ کرده است.

این مجموعه در سال 1355 با شماره ثبت 1285 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و ایجاد شهرداری بافت تاریخی اراک با این امید شکل گرفت که مجموعه بازار و بافت قدیمی اطراف آن به عنوان شاکله اصلی هسته مرکزی شهرسلطان آباد (اراک) حفظ و ضمن احیای داشته های فرهنگی و معماری این حوزه ، برنامه های گردشگری و تولید ثروت نیز مهیا شود.

این بازار در قلب شهر اراک واقع شده و در چند دهه اخیر به دلیل توسعه فضای کسب بدون مجوز و استفاده از مصالح ناهمخوان و عبور مرور برخی وسائط نقلیه آسیبهای قابل توجهی دیده است .

درگذرها و سراهای بازار اراک بیش از 500 مغازه و تیمچه وجود دارد، این حجره ها روزگاری نماد تولید و تلاش بود، تنوع شغلی در این بازار و کارگاه های هنری و صنعتی آن ، تصویری تمام عیار از ذوق و استعدادهای مردم را به نمایش می گذاشت اما این روزها این تناسب وجود ندارد و مشاغل مدرن بدون هماهنگی بافضای کالبدی و روح فرهنگی این مجموعه رواج یافته است.

نظارتهای کمرنگ در سالهای اخیر موجب شده در برخی قسمتهای این بازار کج سلیقگی هایی در کاربرد مصالح آهنی و سیمانی مشاهده شود که بشدت برای سلامت این مجموعه زیانبار است.

«محمدرضا گلستانی» یکی از کسبه بازار اراک گفت: بسیاری از کسبه قدیمی از دنیا رفته و یا پیر و زمین گیر شده اند و حجره های کسب آنها سالهاست که بسته مانده و درسایه بی توجهی مورد تخریب واقه شده است.

وی افزود: ، سقف برخی از سراها، حجره ها فرو ریخته و مالکان با چند دست واسطه اجاره ای یا بلاتکلیفی هیچ برنامه ای برای احیای انبارها، کارگاهها و حجره های متروکه ندارند.

وی عنوان کرد: احداث تقاطع غیرهمسطح خیبر در جوار بازار اراک با سازه تمام فلزی و ارتفاعی بالاتر از بام این بازار تهدیدی جدی برای این مجموعه است. 

«خدارحم براتی» یکی دیگر از کسبه قدیمی اراک گفت: پیش از این هر سرا و تیمچه این بازار روح معنوی و شور کار و فعالیت داشت و نوعی همخوانی و هماهنگی بین مشاغل این بازار وجود داشت، اما امروز شغل قدیمی در کنار شغل مدرن همنشینی نامانوسی دارد .

وی گفت: اقدامات میراث فرهنگی در کف سازی و اصلاحات سازه های چوبی و تزئینات چشم نواز سقف و دیواره ها اگرچه امری مهم و حیاتی بوده اما کافی نیست و بسیاری از نقاط این بازار همچنان نیازمند مرمت است.

شهردار بافت تاریخی اراک نیز در گفت و گو با ایرنا بیان کرد: معماری بکار رفته در ساخت مجموعه بازار اراک بسیار کامل، دقیق و مقاوم است بطوری که با گذشت دو قرن از عمر آن هنوز استحکام این بنا قابل تایید است و درسهای زیادی را می تواند به ساخت و سازهای امروزی شهر بدهد.

«حسین منصوری زاده» ادامه داد: آرایه های تزئینی با اشکال هندسی درسقف و دیواره های بازار ، دریچه های زیبا درسقف با هدف هدایت نور و تهویه مناسب ، تعبیه حوضی زیبا در مرکز تلاقی دو راسته بازار به نام چهارسوق و معماری بی نظیر سقف و محیط پیرامونی آن با مصالحی ساده از خشت و گل اوج نبوغ ایرانیان است که به عنوان نقطه افتخار مطرح است.

وی بیان کرد: بی مهری کسبه و مردم در ساخت و سازهای غیرمجاز و ناهمگن و قرار گرفتن سازه های آهنی و سیمانی جدید در کنار بنای خشت و گل با گذشت زمان موجب کاهش مقاومت تخریب این بنا خواهد شد.

شهردار بافت تاریخی اراک گفت: این معضل نه تنها در فضای بازار که در گذرها و بافت منتهی به این مجموعه هم مطرح است و مردم آنگونه که باید توجه کافی به حفظ و نگهداری از این بناها ندارند و با مسوولان همکاری نمی کنند.

وی اظهار کرد: نصب هرگونه تابلو و الصاقات کسب نظیر دکورها و جایگاه کولر گازی توسط کسبه به مرور زمان به پیکر قدیمی بازار لطمه می زند و این در حالیست که برخی کسبه بدون هماهنگی با اجاره دو مغازه و تخریب دیواره بین آنها فضای کسب خود را بزرگ کرده اند که برای برخورد با این اقدامها، جرایم سنگین پیش بینی شده است .

شهردار بافت تاریخی اراک گفت: آلودگی صوتی و تردد بسیار بالا یکی از عوامل تهدید برای بافت های فرسوده و قدیمی نظیر بازار اراک است و متاسفانه اقدامات اجرایی مناسبی برای جلوگیری از تردد و ورود موتورسیکلتها به محوطه داخلی بازار وجود ندارد.

وی اضافه کرد: در چند دهه گذشته محوطه درونی تمامی سراها و تیمچه ها سرباز، دارای فضای سبز بود که توسط کسبه آبیاری و نگهداری می شد ، فضا و درختان کهنسال آن در سایه بی توجهی مغازه داران خشک یا سنگفرش شده است.

منصوری زاده بیان کرد: کسبه فعلی بازار پاسداران اصلی حریم بازار هستند و بایدضمن رعایت مقررات نسبت به تخلفات سایر افراد نیز حساس باشند و هر تخریب یا معضلی را باسرعت و مسوولانه به متولیان خبر دهند و در رفع ان مشارکت کنند.

وی گفت: ساخت و ساز غیرقانونی و خارج از ضوابط حریم بافت تاریخی در بازار جرم است و با خاطیان طبق ماده 100 قانون شهرداری ها برخورد می شود .

سرپرست میراث فرهنگی استان مرکزی نیز برخی از مشکلات بازار را مربوط به غیرفعال بودن شورای بافت تاریخی اراک دانست و به ایرنا گفت: شورای بافت تاریخی اراک حدود سه سال پیش تشکیل شد اما در این مدت تنها یک جلسه داشته است.

سید «محسن رحمتی» با اظهار امیدواری از فعال شدن دوباره این شورا در دولت تدبیر و امید گفت: این شورا به منظور برنامه ریزی برای بافت تاریخی شهر و نظارت از سیاست گذاری تا اجرای برنامه ها را برعهده دارد.

وی ادامه داد: ریاست این شورا بر عهده معاون عمرانی استانداری گذاشته شده و دبیری آن با مدیرکل میراث فرهنگی است که اعضای شورا را انتخاب کند.

رحمتی از ثبت جهانی بازار اراک خبر داد و گفت: مدارک لازم برای ثبت این بازار به سازمان جهانی (یونسکو) ارسال شده است.

سرپرست میراث فرهنگی استان مرکزی ادامه داد: در صورت ثبت جهانی بازار می توان امید داشت که اهمیت حفظ و نگهداری مجموعه بازار بیشتر می شود و در شرایط خاص مانند زلزله بازار تحت حمایت یونسکو خواهد بود.

رحمتی خاطرنشان کرد: یکی از تهدیدات جدی برای بازار اراک امروز ضعف فرهنگ حراست از میراث فرهنگی و نیاز است که با مشارکت تشکلهای مردمی دوستدار ابنیه تاریخی برنامه های مستمر و غنی در حساس سازی کسبه و بهره گیری مناسب از فضاهای مجموعه بازار تاریخی اراک تدوین گردد و از قابلیتهای فرهنگی و گردشگری این مجموعه استفاده شود. ک/4